ویدئو| نگاهی به تاریخچه تشکیل شورا در مشهد

به گزارش شهرآرانیوز، جرقه‌های شکل گیری بسیاری از انجمن‌های مدرن از دوران ناصری زده شد و ناصر الدین شاه قاجار نخستین پادشاهی بود که نظم امور شهری در زمان وی شکل گرفت.

این ماجرا با صدور فرمان مشروطیت در زمان مظفر الدین شاه سرعت بیشتری یافت و در زمان محمد علی شاه تصویب شد. در اسفند ماه سال (۱۲۸۵ خ)، بحث احیای بلدی مطرح و اداره بلدی جزئی از تشکیلات وزارت کشور شد؛ در ادامه نیز نظام نامه آن در خرداد ۱۲۸۶ با عنوان «قانون بلدیه» با ۱۰۸ ماده تصویب و به توشیح محمد علی شاه رسید.

طبق این قانون، انجمن بلدیه مرکب بود از اعضایی که از محلات شهر و برای چهار سال انتخاب می‌شدند و تعداد آنان در شهر‌های بزرگ سی نفر تعیین شده بود.

در زمان رکن الدوله والی خراسان انجمن ایالتی مشهد که عنوان «انجمن معدلت رضوی» داشت، تشکیل شد. پس از انجمن معدلت، انجمن‌های دیگری نیز در مشهد و در راستای تقویت مبانی مشروطیت تشکیل شدند که از آن جمله می‌توان به انجمن شهر اشاره کرد. در ۱۷ آبان ۱۲۸۶ متین السلطنه با دستور والی خراسانمامور به برگزاری انتخابات وکلای بلدی و تاسیس انجمن بلدی می‌شود.

متین السلطنه در مدت سه ماه به آگاه کردن مردم در زمینه فعالیتهـای انجمـنپرداخت و در اعلانات و اخطار‌های مفصل، اهالی مشهد را بر لزوم تأسـیس ایـن نهـادمتوجه کرد.

انتخاب هیئت نظار از اول شوال ۱۳۲۵ با پخش آگهی‌های عمومی شروع شد. به نظر می‌رسد با توجه به فراهم نبودن زمینه کار و کم بودن آگاهی مردم، امر توجیه و انتخاب هئیت نظار به کندی بیش رفته است.

از بین محلات ششگانه مشهد دو محله سرشور و نوغان جزو اولین محلاتی بودند که هیئت نظار در آن‌ها پا گرفت و پیش بینی می‌شد انتخاب نمایندگان هئیت نظارت حدود شش هفته به طول انجامد. در محله سرشور انتخاب نماینده در هئیت نظار چهار روز به طول کشید تا اینکه حاجی محمد اسماعیل آقا تاجر کاشانی انتخاب شد. سپس به محله نوغان رفتند تا نظار آنجا را هم مشخص کنند. سرانجام در ۱۴ دی ۱۲۸۶ هیئت نظارت انتخابات تشکیل و از طرف این هیئت اعلانات و منشور انتخابات منتشر شد. بر طبق قانون بلدیه حداقل شش نفر باید در این هئیت عضو می‌بوده اند.

اولین نوع تبلیغات انتخاباتی به طور اخص در روزنامـه خورشـید اتفـاق افتاد، که مربوط به انتخابات انجمن بلدی بود. روزنامه خورشید در شماره ۹۱ اعلام میکند از اشخاص کاردانیکه لیاقت حضـور در انجمن بلدی را دارا باشند در روزنامه تبلیغ میکند. نخستین کسی که درخواست معرفی خود را در روزنامه مطرح کرد، دکتـرفتحعلـی خانبود که غیر از خود جمعی دیگر از دوستانش را معرفی کرد.

دومین شخصی که شرح حال خود را برای تبلیـغ انجمـن بلـدی بـه روزنامـهخورشید فرستاد شخصی به ناممحمد تبریزی یزدی‌زاده بود. هرچند این اعلام امادگی‌ها نیز به راحتی به همین‌جا ختم نشده و به عنوان مثال برخی استعفا‌ها مانند حاج محمد اسماعیل کاشانی، ناظر محله سرشور وسنگ‌اندازی مستبدین در انتخاب هیئت نظار ششگانه، روند کار را با کندی روبه‌رو می‌کند.

در ادامه تغییر در زمان برگزاری انتخابات که چندباری اتفاق می‌افتد، باعث ایجاد نگرانی در جامعه برای احتمال عدم برگزاری انتخابات می‌شود.

روزنامه خورشید مصاحبه‌ای با متین السلطنه درباره علت به تعویق افتادن برگزاری انتخابات انجام داده است. این مصاحبه را می‌توان در زمره معدود مصاحبه‌های مستقیم خبرنگاری دانست که در روزنامه خورشید و دیگر روزنامه‌ها در مشهد در این زمان انجام شده است. خبرنگار به صورت واضح خواستار پاسخگویی متین السلطنه درباره انتخابات و مشکلات آن شده است. لحن پاسخگویی متین السلطنه محتاط و همراه با رفع اتهام از خود مبنی بر متهم شدن به عدم پیگیری و نوعی بدبینی به سرانجام کار است که بر خلاف لحن امیدوارانه وی در گذشته، تفاوت زیادی دارد. وی در مصاحبه تلاش می‌کند با اشاره به سابقه کاری خود و نشان دادن آگاهی از اهمیت مسئله، مردم را نیز درباره انتخابات و گزینش افراد هوشیار کند.

نهایتا با توجه به اعیاد قربان و غدیر مقرر می‌شود، تا در روز عید قربان تعرفه‌های رای توزیع و روز ۲۴ دی ماه تعرفه‌ها جمع آوری شود و در روز ۲۵ ماه وکلای انجمن بلدی مشخص شوند.

"خیلی خوشوقتیم از اینکه در آخرین شماره اول خورشید، بشارت انتخاب وکلای محترم انجمن بلدی این بلد مقدس را به نظر هموطنان عزیز برسانیم و به آن‌ها اطمینان بدهیم که ان شالله عنقریب به همت و کفایت وکلای محترم اداره بلدیه، چنانچه شایسته بلاد متمدنه است در این پایتخت اسلامیت دائر شده، این اوضاع غم‌افزا و حالت ناگوار روح‌فرسای حالیه را به بهترین وضع و نیکوترین اسلوبی مبدل خواهد کرد. از دو ماه قبل تا کنون که نظار محترم انتخابات وکلا با کمال سعی و کوشش از امور شخصی خویش دست برداشته، در راه ترقی مملکت و آسایش ابناء وطن مشغول انتخاب وکیل بودند، بحمدالله خدمت خود را به آخر رسانیده، سی نفر از عقلا و معاریف مملکت را موافق نظامنامه به اکثریت آراء به وکالت انتخاب فرمودند.»

تعداد آرا به نسبت جمعیت مشهد در این زمان زیاد نیست. با توجه به پیش بینی شرایط سختگیرانه برای انتخاب کنندگان با شرط دارا بودن ۲۱ سال تمام و داشتن حداقل یک خانه با بیش از هزار تومان ارزش و فضای ملتهب ضد انتخاباتی در مشهد، این مسئله چندان دور از ذهن نیست.

روز دقیق برگزاری انتخابات در مشهد در منابع نیامده است، اما با توجه به قانون بلدیه که اولین جلسه انجمن باید یک هفته بعد از برگزاری انتخابات باشد، احتمالا تاریخ ۴ یا ۵ اسفند صحیح می‌باشد.

بر طبق قانون، تعرفه‌های رای باید برای هر محله جداگانه توزیعمیشده است، هر چند به مدت زمان لازم برای توزیع تعرفه‌ها اشاره‌ای نشده، اما فقط تصریح شده که جمع آوری آرا در یک روز باید صورت پذیرد. با توجه به محلات ششگانه در مشهد، حداقل شش روز زمان برای توزیع تعرفه نیاز بوده است. بر طبق گزارش روزنامه حبل المتین، کار توزیع و جمع آوری آرا در مسجد گوهرشاد و زیر نظر هئیت نظار و متین السلطنه به عنوان رئیس برگزاری انتخابات در مشهد انجام شده است. نکته‌ای که در انتخاب اعضای انجمن موردتوجه قرار نگرفته مساله سهم محلات از اعضا است. بر طبق قانون بلدیه تعداد اعضای انجمن به نسبت وسعت محلات تقسیم می‌شود. دقیقا مشخص نیست که اعضای انتخاب شده مربوط به محلات خاصی بوده و یا این که به صورت عمومی انتخاب شده اند.

به هر ترتیب، اولین جلسه انجمن بلدیهدر تاریخ (۱۲ اسفند ۱۲۸۶) ش در منزل حاجی عبدالله، متولی مسجد گوهر شاد از اعضای انجمن و جلسه دوم در منزل حاجی عبدالرحیم صراف که بیشترین رای در بین اعضای انجمن را آورده بود، برگزار شد. در جلسه دوم انجمن، آقایان حاجی امین التجار و آقا میرزا رفیعخان به عنوان منشی و شاهزاده منتصرالملک به عنوان رئیس انجمن بلدیه انتخاب شد.

انجمن شهر پس از این تاریخ روز‌های پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشت و بلدیه نیز به تبع، روز به روز گسترش یافت. این روند تا سال ۱۳۵۷ ادامه داشت تا آنکه در اسفند ماه این سال و پس از انقلاب اسلامی و روی کار آمدن طاهر احمد زاده به عنوان استاندار، انجمن‌های استان، شهر و شهرداری منحل شدند و «شورای ملی شهر مشهد» جای انجمن شهر و شهرداری را گرفت و جمشید منصوریان را به عنوان اولین شهردار انقلابی مشهد انتخاب کرد. این روند با تغییراتی تا سال ۱۳۷۷ ادامه داشت تا اینکه نخستین انتخابات شورا‌های اسلامی شهر و روستا در اسفند ماه سال ۱۳۷۷ برگزار و افراد منتخب در نهم اردیبهشت ۱۳۷۸ آغاز به فعالیت کردند. هم اکنون پس از برگزاری آخرین انتخابات شورا‌های اسلامی شهر و روستا در سال ۱۴۰۰، برگزیدگان مردم در ششمین دوره شورا، پاسدار تلاش‌ها و خدمات خادمان شهر امام مهربانی‌ها هستند تا جهانشهر برکت و کرامت را رنگی دوباره دهند.